ناباروری یکی از بحران های مهم زندگی است که زندگی زناشوئی را تحت تأثیر قرار می دهد و بطور تقریبی گفته می شود از هر 10زوج یکی به ناباروری دچار می شود.
با توجه به مشکل زوج های نابارور شامل کاهش رضایت جنسی _ احساس انزوای اجتماعی _ حساسیت نسبت به نگرش جامعه _ ترس از پیامدهای مراحل تشخیص و درمان و ناامیدی از نتایج روش های درمانی _ مشکلات مربوط به فرزند خواندگی و گاهاً ازدواج مجدد، به منظور نتیجه بخش تر بودن درمان های پزشکی ناباروری، مشاوران مامائی با حضور مؤثر خود می توانند در مراحل مختلف قبل و حین و در صورت نیاز پس از درمان ناباروری ، خدمات درمانی و مشاوره ای خود را ارائه دهند.
تعریف ناباروری (Infertility)
از نظر متخصصان علوم ناباروری زوجی نابارور می باشند که اگر ۱۲ ماه پس از تصميم جهت داشتن فرزند عليرغم انجام فعاليت جنسی طبيعی و بدون استفاده از روشهای پيشگيری، باردار نشوند. البته اين تعريف مربوط به شرايطی می باشد که زن زير 35 سال سن دارد و اين مدت برای زن بالای 35 سال 6 ماه می باشد. البته ناتوانی در نگه داشتن حاملگی جهت يک تولد زنده نيز ناباروری تلقی می شود. معمولاً، زوجهای جوان سالم در طی يک دوره تخمک گذاری (يکماه) 20% شانس حاملگی دارند.
ناباروری اوليه و ناباروری ثانويه (Primary vs. Secondary infertility)
زوج هايی با ناباروری اوليه به بيمارانی اطلاق می شود که سابقه حاملگی ندارند ولی در مقابل بيماران با ناباروری ثانويه زوج هايی هستند که در گذشته باروری موفق داشته اند و ناباروری را پس از حاملگی های قبلی تجربه می نمايند.
ميزان شيوع (Prevalence)
ناباروری علل مختلفی دارد و در بسياری از بيماران, ناباروری ممکن است بيش از يک علت داشته باشد. ناباروری ممکن است به دليل مشکلات مردان ، مشکلات زنان و يا اينکه توجيه مشخصی برای آن وجود نداشته باشد.
تخمين زده می شود از هر 7 زوج يک زوج دارای مشکل ناباروری می باشد و اين آمار در کشورهای مختلف تقريبا مشابه است و ميزان توسعه يافتگی يک جامعه تفاوت چنداني در ميزان آن ايجاد نمی کند.
25-40 % از ناباروری ها بدليل مشکلات مربوط به ناباروری مردان گزارش شده است در حالی است که ناباروری هاي توجيه نشده علت 10% از ناباروری ها می باشد. مشکلات ناباروری زنان 50-45 % از مشکلات را به خود اختصاص داده است. در 10% موارد مشکل مربوط به زوجین میباشد.
علل ناباروري در زنان
1) علل تخمدانی 40-30%
- PCOD یا سندرم تخمدان پلی کیستیک
- هیپوگنادیسم هیپرگنادوتروپیک یا نارسایی زودرس تخمدان
- هیپوگنادیسم هیپو گنادوتروپیک
- نارسایی فاز لوتئال
2) اختلال در لوله هاي رحمي 26%
در بعضي زنان، لوله هاي رحمي به طور كامل و يا ناقص بسته است. در نتيجه اسپرم به تخمك نمي رسد. بسته بودن لوله هاي رحمي مي تواند به دليل عفونت، آندومتريوز و يا چسبندگي هايي پس ازعمل جراحي باشد. همچنين ممكن است اين لوله ها پس از يك حاملگي خارج رحمي بسته شوند. در كشورهاي در حال توسعه نسبت به كشورهاي توسه يافته به علت شيوع بيماري هاي عفوني دستگاه توليدمثلي، ميزان اختلال در لوله هاي رحمي بيشتر است. به طور كلي 30% علل ناباروري زن ها مربوط به اختلال در لوله هاي رحمي است .
3) آندومتريوز 13%
آندومتريوز، حالتي است كه در آن سنگفرش رحم (آندومتر) رشد می کند و از رحم هم فراتر مي رود و لوله هاي رحمي را نيز مي پوشاند و حتي آنها را مي بندد و در عمل تخمك گذاري اختلال به وجودمي آورد. آندومتريوز علت 13% موارد ناباروري است و حدود 70% زنان داراي آندومتريوز، نابارور هستند.
4) اختلالات رحمی 15%
- سندرم اشرمن
- لیومیوم رحمی
- پولیپ رحمی
5) مشكلات دستگاه ايمني بدن
مشكلات مربوط به دستگاه ايمني بدن و عوامل ايمونولوژيك نقش مهمي در ايجاد ناباروري دارند. تشخيص و درمان اينگونه بيماران مشكل است. در بعضي خانم ها، عليه اسپرم مرد ماده اي بنام آنتي بادي ترشح مي شود كه اسپرم ها را از بين مي برد و يا آنها را غيرفعال مي كند و يا حتي سبب سقط خود به خود در بعضي از بارداری ها مي شود.
علل ناباروری در مردان
1)اختلالات مربوط به اسپرم
به طور طبيعي، در بيضه مرد اسپرم توليد مي شود و به هنگام انزال از وي خارج مي شود. اگر در موارد زير اختلالي باشد، شانس لقاح كم شده و مرد نابارور محسوب مي شود.
- تعداد كم اسپرم ( الیگواسپرمیا )
- عدم وجود اسپرم ( ازواسپرمیا )
- عدم بلوغ اسپرم (پره مچوریتی)
- شكل غيرطبيعي اسپرم ( تراتواسپرمیا )
- عدم توانايي حركت مناسب اسپرم ( استنواسپرمیا )
عواملي كه بر تعداد، شكل، بلوغ و حركت اسپرم تأثير منفي دارند عبارتند از:
- بيماري هاي عفوني: بيماري هاي عفوني با شرايط التهابي نظير بيماري اوريون سبب عفونت مجاري تناسلي يا التهاب و از بين رفتن بيضه ها در مرد مي شوند. حدود 25% مرداني كه بعد از بلوغ دچار اوريون مي شوند نابارور مي شوند.
- اختلالات هورموني سبب حدود 5-2% مشكلات ناباروري در مردان مي شود. توليد نامناسب هورمون هاي FSH و LH بر توليد هورمون مردانگي يا تستوسترون و توليد اسپرم تأثير دارند.
- مشكلات مربوط به دستگاه ايمني بدن
- در بدن بعضي مردان عليه اسپرم خودشان ماده اي به نام آنتي بادي توليد مي شود كه سبب كاهش حركت اسپرم يا به هم چسبيدن آنها مي شود.
2) ناهنجاري هاي مربوط به ساختمان بدن
- بسته بودن لوله هاي خروج اسپرم (دفران، اپيديديم) سبب ناباروري در مردان مي شود . بسته شدن لوله هاي خروج اسپرم مي تواند به علل مادرزادي، نقص ژنتيكي، عفونت ها يا التهاب هاي دستگاه ادراري – تناسلي باشد. البته جاي جراحي هاي قبلي نيز مي تواند اين لوله ها را ببندند.
- واريكوسل: در اين حالت رگهاي درون كيسه بيضه متسع مي شود و كيفيت اسپرم كاهش مي يابد.
- عوامل ديگري نظير ناتواني جنسي و يا انزال زودرس نيز مي تواند عامل ناباروري در مردان باشد
علل ناباروری ژنتیکی
علل ناباروری اعم از مشکلات هورمونی و چاقی تا غیر طبیعی بودن سلول های جنسی (تخمک و اسپرم) همگی می تواند به نوعی تحت تاثیر عوامل ژنتیکی باشد. برای مثال استعداد چاقی، ابتلا به عفونت و حتی لزوم انجام یک جراحی که به ناباروری می انجامد همگی هر چند کوچک می توانند به عوامل ژنتیکی مربوط باشند. امروزه مطالعات بر روی ژنهای خاص در انسان و مدل های آزمایشگاهی تا حدودی تاثیر عوامل ژنتیکی بر ناباروری را آشکار ساخته اند.
بعضی از عوامل ژنتیکی بر ناباروری مردان تاثیر می گذارند، در حالی که بعضی عوامل دیگر بر روی هر دو جنس و یا فقط بر روی زنان تاثیر گذارند. برای مثال جابجایی های کروموزومی می تواند بر روی مردان و زنان تاثیر بگذارد اما سندروم کلاین فلتر که در آن ترکیب کروموزوم های جنسی به صورت XXY در می آید تنها مختص مردان است و سندروم ترنر که در آن بیمار فقط دارای کروموزوم جنسی X است تنها مختص زنان است.
عوامل ناشناخته
گاه ممكن است پس از يك معاينه دقيق پزشكي، زن و شوهر كاملا سالم تشخيص داده شوند ولي به علل ناشناخته بارور نشوند. اگرچه معمولا بعد از دو سال تعداد زيادي از اين زوج ها بچه دار مي شوند، اما تعدادي از آنها حتي بعد از گذشت سه سال بدون استفاده از روش هاي پيشگيري بچه دار نمي شوند، در اين صورت بايد تحت درمان قرار بگيرند.