دستگاه تناسلی زنان
موجودات زنده همگی قابلیت تولید مثل دارند و همین موضوع عامل بقای نسل آنهاست. دستگاه تناسلی به همین منظور در بدن موجودات زنده تعبیه شده است. دستگاه تناسلی تنها دستگاهی از بدن است که برای زندگی خود فرد حیاتی نیست امّا برای بقای نسل لازم است.
اجزاء دستگاه تناسلی داخلی زنان
دستگاه تناسلی داخلی از واژن، رحم، لولههای فالوپ (لولههای رحمی) و تخمدانها تشکیل شده است.
واژن
یکی از اجزای دستگاه تناسلی زنان- واژن لولهای عضلانی است که از فرج در بیرون بدن تا رحم در داخل بدن امتداد دارد.طول واژن ۱۲-۸ سانتیمتر در زنان بالغ است. از آنجا که این عضو دارای دیواره عضلانی است میتواند منقبض یا منبسط شود. همین خصوصیت باعث میشود که واژن بتواند یک جسم به باریکی تامپون تا یک نوزاد هنگام تولد را در درون خود جای دهد. واژن چند عملکرد مختلف دارد. واژن محل قرار گرفتن آلت مردانه در حین رابطه جنسی است و با اعصاب موجود در آن لذت جنسی در حین رابطه جنسی را برای زن بوجود می آورد. واژن همچنین راهی از رحم به بیرون برای خارج کردن نوزاد در زمان تولد است. همچنین خونهای قاعدگی از این طریق از رحم به بیرون بدن میآید. لایه نازک بافتی به نام پرده بکارت که در خود یک یا چند سوراخ دارد خروجی واژن را به طور نسبی میپوشاند.
واژن در سمت داخل بدن به رحم متصل میشود. این اتصال از طریق دهانه رحم که دیوارهای قوی و ضخیم دارد و خروجی آن بسیار کوچک است انجام میشود. در طی زایمان خروجی دهانه رحم مقداری گشاد میشود و به نوزاد اجازه میدهد از رحم خارج شود.
رحم
دیوارههای ضخیم عضلانی دارد. در حقیقت این عضلات، قویترین عضلات بدن یک زن هستند. انقباض همین عضلات است که در هنگام زایمان بسیار شدید میشود و باعث خروج نوزاد و نیز درد زایمان میگردد. وقتیکه زنی حامله نیست رحم تنها حدود ۵/۷ سانتیمتر طول و ۵ سانتیمتر عرض دارد.سطح داخلی رحم از بافتی فعال به نام آندومتر پوشیده شده است.این بافت حساس به تغییرات هورمونی است و پس از بلوغ تا پیش از یائسگی در هر دوره قاعدگی ، ریزش می کند و خونریزی (عادت) ماهیانه را شکل می دهد. پس از پایان خونریزی، این بافت مجددا تشکیل می شود. تغییرات بافتی آندومتر، فضای رحم را برای پذیرش جنین (در صورت حاملگی) و لانه گزینی آن مهیا می کند.
تقسیم بندی فضای رحمی :
- فوندوس (Fundus ) : قسمتی از رحم که بالاتر از محل ورود لوله های رحمی قرار می گیرد.
- جسم رحم (Body ) : این فضا بین فوندوس و گردن رحم قرار می گیرد.
- گردن رحم ( Cervix ) : فضایی دوکی شکل می باشد.
سطح داخلی رحم :
سطح داخلی رحم از بافتی فعال به نام آندومتر پوشیده شدهاست. این بافت حساس به تغییرات هورمونی است و پس از بلوغ تا پیش از یائسگی در هر دوره قاعدگی، ریزش میکند و خونریزی ماهیانه را شکل میدهد. پس از پایان خونریزی، این بافت مجددا تشکیل میشود. تغییرات بافتی آندومتر، فضای رحم را برای پذیرش جنین (در صورت حاملگی) و لانه گزینی آن آماده میکند.
وظایف رحم :
- نگهداری و تغذیه جنین در حال رشد.
- بستری برای شنای اسپرم و رسیدن به تخمک
لولههای فالوپ یا لولههای رحمی
از اجزای دیگر دستگاه تناسلی زنان-در دو گوشه بالایی رحم لولههای فالوپ یا لولههای رحمی قرار دارند که رحم را به تخمدانها متصل میکنند. لولههای فالوپ که در دو سمت رحم هستند حدود ۱۰ سانتیمتر طول دارند و عرض آنها از عرض یک رشته ماکارونی بیشتر نیست.در سمت دیگر، یعنی سمتی که نزدیک تخمدانهاست، لولههای فالوپ قیفی شکل هستند و دور تخمدان را میپوشاند ولی کاملاً به آن متصل نیستند. سمت قیفی شکل با حرکات خود هنگام تخمک گذاری، تخمک خارج شده از تخمدان را به داخل لوله فالوپ هدایت میکند و با حرکات دیواره عضلانی خود تخمک را به سمت رحم میراند.
تخمدانها یا غدد جنسی
تخمدانها دو عضو بیضیشکل به اندازه یک بادام هستند که در حفره لگن در دو طرف رحم قرار گرفتهاند .
سطح تخمدانها قبل از بلوغ صاف است و با افزایش سن ناصاف میشود. تخمدان، توسط رباط مخصوص تخمدان به رحم متصل بوده و از خارج توسط ورقهای از سلولهای پوششی به نام لایه زاینده احاطه شده است.
تخمدانها حاوی فولیکولهایی هستند که تخمک های نارس یا نابالغ را در خود نگه میدارند که در صورت رشد به تخمک بالغ تبدیل میشوند و توانایی لقاح را کسب میکنند. ازادسازی تخمک ها از تخمدان از سن بلوغ اغاز شده ودر هر قاعدگی اغلب یک تخمک از یک تخمدان آزاد میگردد واین فرایند تا زمان یائسگی ادامه پیدا می کند. تخمک رها شده پذیرای اسپرم جهت شروع باروری میباشد و این توانایی حداکثر ۱۲ الی ۲۴ ساعت پس از رهایی حفظ می نمایدو اگر هیچ کدام از سلولهای اسپرم نتوانند خود را به تخمک برساند پس از مدتی تخمک توانایی لقاح خود را از دست میدهد.
تخمدانها علاوه بر تولید تخمک، هورمونهایی را نیز ترشح کرده و به خون میریزند. تخمدانها پس از به وجود آمدن در دوره جنینی به علت وجود گنادوتروپینهای بدن مادرFSH LH، هورمون میسازند؛ ولی پس از تولد تا زمان بلوغ غیرفعال میشوند. این غدد در هنگام بلوغ بر اثر ترشح هورمونهای گنادوتروپین ازهیپوفیز، فعال میشوند و در نتیجه تراکم هورمونهای جنسی در خون بالا میرود. بلوغ و بروز صفات ثانویه جنسی در زن و به وجود آمدن دورههای ماهانه، تحت تأثیر این هورمونها صورت میگیرد.
اجزاء دستگاه تناسلی خارجی زنان
ساختارهای خارجی شامل فرج ، کلیتوریس و چینهای پوستی به نام لب هستند که ورودی مهبل و پیشابراه را محافظت میکنند.
غدد بارتولن که مایعی را برای لیز کردن در حین مقاربت جنسی ترشح میکنند، درست در داخل ورودی مهبل قرار دارند.
فرج قسمت کاملا خارجی دستگاه تناسلی زنان است که از بیرون بدن قابل رؤیت است و به صورت یک ناحیه لوزی شکل در بین دو پا و در پایین شرمگاهی (محل رویش موهای زهار) قرار گرفته است. فرج از بیرون توسط لب های بزرگ و کوچک فرج پوشیده شده است. این لب ها هر یک به صورت دو چین نیمه مدور هلالی شکل در دو طرف فرج بوده و در حالت عادی روی هم خوابیده و دهانه فرج را می بندند.لبهای بزرگ فرج از دو لایه پوستی تشکیل شده اند. در زیر لب های بزرگ، لب های کوچک قرار دارند که از دو لایه مخاطی تشکیل شده اند.
لب های کوچک دستگاه تناسلی زنان در هدایت صحیح ادرار نقش دارند. این دو لبه از بالا و پایین به هم متصل هستند.در محل اتصال این دو لایه در بالا عضو کوچک حساسی به نام کلیتوریس وجود دارد که در اثر تحریک و دستکاری، سفت و کمی بزرگ میشود و در احساس لذت جنسی نقش دارد. در میان لب های فرج فضایی بوجود میآید که خروجی پیشابراه (مسیری که ادرار را از مثانه به خارج بدن میرساند- محل ادرار کردن) در قسمت بالایی آن است و در پایین آن خروجی واژن (مهبل) قرار دارد.
– در دخترانی که هنوز رابطه جنسی نداشتهاند اکثر قسمتهای خروجی واژن با لایه ای نازک به نام پرده بکارت پوشیده شده است. پرده بکارت به صورت یک ورقه نازک (به ضخامت ۱ یا ۲ میلی متر) درست در پشت لب های کوچک فرج قرار دارد و دهانه مهبل را می پوشاند. در پرده بکارت منافذی برای خروج خون قاعدگی وجود دارد. منفذ پرده بکارت در افراد مختلف، اندازه و شکل متفاوتی دارد و از خصوصیات و ویژگی های آن برای تشخیص باکره بودن یا نبودن شخص استفاده می گردد. در اکثر موارد با اولین ورود آلت مردانه به داخل واژن این پرده پاره میشود و برای همیشه از خروجی واژن کنار میرود.
– در پوست بالای لبهها در پایین شکم ناحیه برجستگی عانه وجود دارد که در حین بلوغ با تجمع چربی زیرپوستی، حالت برجسته پیدا میکند و در روی آن و نیز در روی لبهای فرج، موهای تناسلی شروع به رویش میکنند.