مراقبت های دوران بارداری
مسلما مراقبت های دوران بارداری نقش به سزایی در سلامت مادر و کودک داشته و از عوارض مادرو کودک به مقدار زیادی جلوگیری می کند.هدف از مراقبت های دوران بارداری تولد فرزندی سالم با تضمین سلامتی مادر است. این مراقبت ها مجموعه ای سازماندهی شده می باشد، که می تواند مرگ ومیر جنین را به میزان ۴۰% کاهش دهد.سلامت دوران بارداری به سلامت پیش از بارداری( شامل تا یکسال قبل از باردار شدن) بستگی دارد.
طول مدت حاملگی :
دانستن سن دقیق حاملگی بر حسب هفته ، جهت کنترل سلامت جنین ضروری است.حاملگی را به سه قسمت مساوی ۳ ماهه تقسیم می کنند . هر سه ماه شامل ۱۴ هفته است که مجموعا ۴۲ هفته را در بر می گیرد.متوسط مدت بارداری ۲۸۰ روز یا ۴۰ هفته می باشد.مدت زمان زایمان طبیعی بین ۳۸ تا ۴۲ هفته متغیر است. برای تعیین تاریخ احتمالی زایمان ۷ روز به تاریخ اولین روز آخرین قاعدگی اضافه کرده وسه ماه به عقب بر می گردیم. تعیین سن واقعی حاملگی در صورتی که فرد قاعدگی های منظم ۲۸ روزه داشته باشد، با این روش بسیار دقیق است. بدون وجود قاعدگی های منظم و قابل پیش بینی، تعیین دقیق سن حاملگی با معاینه فیزیکی مشکل است و اغلب لازم است برای تشخیص سن حاملگی از سونو گرافی استفاده نمود.
ارزیابی جامع اولیه
هدف اولین ویزیت در دوران بارداری شامل : تایید حاملگی ،تعیین وضع سلامتی مادر وجنین ،تعیین سن حاملگی ،شروع برنامه ای برای ادامه مراقبت های مامایی می باشد. پس از تایید حاملگی برای تایید سلامت مادر لازم است یک سری آزمایشات تکمیلی انجام شود که در بخش مراقبت های ماه های مختلف دوران بارداری شرح داده خواهد شد.
این مراقبت ها باید از ماه اول بارداری شروع شود. لذا لازم است در هر زمانی که بارداری تشخیص داده می شود پرونده مامایی تکمیل شود.البته اغلب، شروع مراقبت ها به علت تاخیر در تشخیص دیرتر انجام می شود. به هر حال مراقبت های معمول در هر دوره از بارداری متفاوت است.
معاینات دوران بارداری از ماه ۱ تا ۶ ، ماهانه یک بار ،ماه های ۷و۸ ماهانه دو بار وبعد از آن در ماه ۹ به صورت هفتگی انجام می شود.در صورت مراجعه زن باردار از ماه اول بارداری جمعا ۱۴ مراقبت دوران بارداری انجام می شود .با توجه به این که اغلب زنان از ماه اول بارداری مراجعه نمی کنند ،لذا اغلب تعداد مراقبت ها کمتر از آن خواهد بود . در هر حال مطلوب است که یک زن باردار در کل دوران بارداری حداقل ۶ بار مراقبت شود.
صدای قلب جنین را با گوشی مامایی در هفته ۲۰ و با اولتراسوند در هفته ۸ حاملگی می توان شنید. ارتفاع رحم پس از خالی کردن مثانه باید اندازه گیری می شود . در سن حاملگی ۳۱-۲۰ هفته ارتفاع قله ی رحم از بالای استخوان عانه بر حسب سانتی متر با سن بارداری برابر است.
در اولین مراجعه زن باردار آزمایشات زیر باید انجام شود:
غلظت خون و گروه خونی ( در صورت ار هاش منفی بودن خانم و ارهاش مثبت همسر لازم است مورد بررسی بیشتر قرار گیرند) ، BT, CT، اوره ، کراتینین، قند خون ناشتا و آزمایش ادرار. در صورت لزوم کشت ادرار نیز انجام می شود. در صورت لزوم آزمایشات ایدز ، HBSAgو سونوگرافی جزو آزمایشات روتین دوران بارداری درنظر گرفته می شود. آزمایش قند خون پس از ماه ۵ نیز یک بار دیگر باید درخواست شود.
نکاتی که در هر بار مراقبت زن باردار باید رعایت شود :
۱- در هر زمان از بارداری که زن باردار مراجعه نماید باید مراقبت های دوران بارداری شروع شود.
۲- در هر بار مراجعه زن باردار لازم است فشار خون ، وزن ، علائم کم خونی و ورم کنترل شود.
۳- زمان مراجعه بعدی تعیین و به مادر گوشزد شود.
۴- در هر مراجعه زن باردار از علائم خطر و شکایات سوال شود.
- باید به زن باردار گوشزد کرد که در هر موقع از شبانه روز،در صورت مواجهه با هر یک از علائم هشدار دهنده زیر سریعا جهت معاینات لازم به بیمارستان مراجعه کند:
هر گونه خونریزی یا لکه بینی از واژن ، سردرد شدید یا مداوم ، تاری دید ، دوبینی و ظهور لکه یا نقطه تاریکی در میدان دید، سر گیجه ،درد شکم و پایین جناغ سینه، استفراغ مداوم، تب یا لرز،دفع ادرار دردناک، کاهش مقدار دفع ادرار ،خروج مایع از واژن ،تغییر محسوس در شدت یا تناوب حرکات جنین ( کمتر یا بیشتر از حد معمول ) ، استفراغ تمام غذاهای خورده شده و مداوم در سه ماه اول بارداری و هر نوع استفراغ بعد از ماه پنجم، افزایش سریع وزن بدن ،تنگی نفس ،غش و بیحالی مکرر
- در صورتی که در حین معاینه به هر یک از یافته های زیر برخورد کردید باید مورد بررسی بیشتر و دقیق تر قرارگیرد :
نشنیدن صدای قلب جنین پس از ماه ۴ ،غیر طبیعی بودن یا تغییر ناگهانی در معاینات ( وزن ، فشار خون )، بروز علائم کم خونی به خصوص در ماه های آخر ،غیر طبیعی بودن اندازه رحم ( کوچک تر یا بزرگ تراز حد معمول) ،نتیجه ی غیر طبیعی آزمایشات ، مادر در معرض خطر به واسطه بیماری های زمینه ای یا سابقه قبلی بارداری که در بخش بعدی توضیح داده خواهد شد.
اقدامات انجام شده متناسب با سن بارداری به قرار زیر است :
ماه اول
از آنجایی که اغلب شناسایی زن باردار تا ماه سوم بارداری یا بعد از آن نیز به تأخیر می‌افتد، لذا خدمات ارائه شده در اولین مراقبت مادر باردار مشابه مراقبت ماه اول بوده و به قرار زیر می باشد:
در ماه اول بارداری یا بار اول مراقبت، پس از تأیید حاملگی با تست حاملگی، اولین اقدام ، تشکیل پروندی مامایی و ثبت کلیه ی اطلاعات مربوط به مادر باردار در پرونده مربوطه می باشد.سپس آزمایشات روتین بارداری همانطور که در قبل به آن اشاره شد ، درخواست می شود .
- معاینات لازم شامل : معاینه پستانها، وضعیت قسمت داخل پلک پایین چشم از نظر کم خونی ،اندازه‌گیری قد، وزن و فشار خون می باشد.
- تعیین زمان تقریبی زایمان بر اساس اولین روز آخرین قاعدگی ( ازتاریخ مورد نظر سه ماه کم کرده و ۷ روز به آن اضافه می کنیم. یعنی اگر اولین روز آخرین قاعدگی زنی ۵ مرداد ۸۳ باشد زمان تقریبی زایمان ۱۲ اردیبهشت سال ۸۴ خواهد بود) محاسبه می شود.
- وضعیت واکسیناسیون مادر را بررسی و در صورت نیاز واکسن توام بزرگسال تلقیح می شود.
- از مادر در مورد وجود خونریزی یا لکه بینی و یا هر نوع شکایت دیگر سئوال می شود.
- در این ماه لازم است جهت زن باردار تجویز قرص یدوفولیک شروع شود. در صورتی که فرد قبل از بارداری مراجعه نماید بهتر است این قرص از سه ماه قبل از بارداری شروع شود.این کار ناهنجاری های عصبی جنین را به شدت کاهش می دهد.
ماه دوم و سوم
در این ماه اقدامات زیر را انجام دهید:
- معاینات = اندازه‌گیری وزن و فشار خون مادر باردار و مقایسه آن با اندازه ی وزن ماه قبل، بررسی ملتحمه چشم از نظر کم خونی، پرسش از شکایات مادر و و علائم خطر. اولین معاینه دهان و دندان در این ماه باید انجام شود.
- درخواست ازمایشات غربالگری و سونوگرافی تعیین سلامت
- در صورت بروز خونریزی و یا لکه بینی، استفراغ های مکرر و غیر طبیعی بودن معاینات، نیاز به بررسی بیشتر وجود دارد.
- تجویز قرص یدوفولیک طبق روال ماه قبل
ماه چهارم
در این ماه اقدامات زیر را انجام دهید :
- معاینات = اندازه‌گیری وزن ،فشار خون مادر باردار و مقایسه آن با اندازه ی وزن ماه قبل، بررسی ملتحمه چشم از نظر کم خونی ،تعیین سن تقریبی حاملگی از روی شکم با استفاده از سانتی متر یا پهنای انگشت و ثبت نتیجه در پرونده فرد
- در صورت بروز خونریزی و یا لکه بینی یا غیر طبیعی بودن معاینات ( وزن و فشار خون ، اندازه رحم) لازم است بررسی بیشتری صورت گیرد.
- تجویز قرص یدو فولیک طبق روال قبل ادامه می یابد.
ماه پنجم و ششم
- معاینات = اندازه‌گیری وزن ،فشار خون مادر باردار و مقایسه ی آن با اندازه ی وزن ماه قبل، بررسی ملتحمه چشم از نظر کم خونی تعیین سن تقریبی حاملگی از روی شکم با استفاده از سانتی متر یا پهنای انگشت و ثبت نتیجه در پرونده فرد انجام می شود.در ماه پنجم قله رحم معمولا به حدود ناف می رسد. صدای قلب جنین در این ماه توسط گوشی مامایی قابل سمع است. معاینه دهان و دندان نوبت دوم در این ماه لازم می باشد.حرکات جنین در زنانی که قبلا زایمان نکرده اند از ماه ۵ قابل احساس است.( در زنانی که سابقه ی زایمان قبلی داشته اند زودتر احساس می شود )
- تجویز قرص آهن روزانه یک عدد از این ماه شروع می شود . این قرص بهتر است شب ها قبل از خواب میل شود تا علائم گوارشی آن کاهش پیدا کند. البته مصرف قرص آهن قبل از این ماه بلامانع است ولی به علت وجود علائم گوارشی زن باردار معمولا از این ماه قرص آهن مصرف می شود.
- در ماه پنجم یک بار دیگر قند خون لازم است کنترل شود.
- از این ماه می توان به جای یدو فولیک از مولتی ویتامین استفاده نمود.مولتی ویتامین ساده ی روزانه یک عدد از هفته ۱۶ الی ۲۰ شروع می شود.
- در صورت بروز علائم دال بر کم خونی ، خونریزی و لکه بینی ، معاینات غیر طبیعی زن باردار به پزشک ارجاع می شود.
- تا این ماه زن باردار ماهانه یک بار جهت مراقبت مراجعه می کند.
ماه هفتم و هشتم
- معاینات = اندازه‌گیری وزن ،فشار خون مادر باردار و مقایسه آن با اندازه وزن ماه قبل، بررسی ملتحمه چشم از نظر کم خونی تعیین سن تقریبی حاملگی از روی شکم با استفاده از سانتی متر یا پهنای انگشت ، صدای قلب جنین و ثبت نتیجه در پرونده فرد انجام می شود. معاینه دهان و دندان نوبت سوم در این ماه لازم می باشد. معاینه لگن جهت بررسی وضعیت لگن در این زمان انجام می شود.
- در صورت بروز خونریزی و لکه بینی ، علائم کم خونی ، عدم سمع صدای قلب جنین ،کاهش حرکات جنین و معاینات غیر طبیعی زن باردار ، لازم است بررسی بیشتری صورت گیرد.
- تجویز قرص آهن و مولتی ویتامین طبق روال ماه قبل
- در این دو ماه لازم است زن باردار هر ماه دو بار مراجعه کند.
ماه نهم
- معاینات = اندازه‌گیری وزن ،فشار خون مادر باردار و مقایسه آن با اندازه وزن ماه قبل، بررسی ملتحمه چشم از نظر کم خونی تعیین سن تقریبی حاملگی از روی شکم با استفاده از سانتی متر یا پهنای انگشت ، صدای قلب جنین و ثبت نتیجه در پرونده فرد انجام می شود. معاینه لگن جهت بررسی وضعیت لگن، اگردر ماه قبل انجام نشده است در این ماه باید انجام داد.
- در صورت بروز خونریزی و لکه بینی ، علائم کم خونی ، عدم سمع صدای قلب جنین ،کاهش حرکات جنین، معاینات غیر طبیعی زن باردار ، لازم است بررسی بیشتری صورت گیرد.
- تجویز قرص مولتی ویتامین و آهن روزانه یک عدد طبق روال ماه قبل
- توصیه ی محل زایمان
- توصیه به مراجعه دوران پس از بارداری مادر در ۱۰ روز اول برای بار اول و روز ۴۰-۱۱ پس از زایمان برای مراقبت بار دوم انجام می شود.در این زمان مادر می تواند اطلاعات کامل در مورد نحوه ی شیر دهی و مراقبت از فرزندش را کسب کند.البته مراقبت بعد از زایمان را تا روز ۴۵ نیز می توان انجام داد چرا که بدن مادر در این مدت تغییر چندانی نمی کند.
- در این ماه زن باردار لازم است هر هفته جهت مراقبت مراجعه نماید.
به مادر هر ماه آموزش های لازم داده می شود. در ماه های آخر در خصوص نحوه ی شیر دهی و نحوه ی مراقبت از نوزاد و پستان ها در دوران شیر دهی ، زمان شروع روش های پیشگیری از بارداری آموزش داده می شود.
نکات قابل توجه :
- کاهش هموگلوبین زن باردار به کمتر از ۱۱ میلی گرم در دسی لیتر ،کم خونی در نظر گرفته شده و لازم است درمان کم خونی تحت نظر پزشک انجام شود.
- فشار خون بالای ۱۴۰/۹۰ یا افزایش ۳۰/۱۵ نسبت به فشارخون قبلی در هر حال غیر طبیعی می باشد. لازم است زن باردار قبل از اندازه گیری فشار خون مدتی استراحت نماید.
- میزان افزایش وزن طبیعی بین ۶ تا ۱۸ کیلوگرم بسته به فیزیک بدنی زن باردار متغیر است.
- قرص آهن و مولتی ویتامین از هفته ی ۱۶ تا ۲۰ شروع شده وتا ۳ ماه پس از زایمان ادامه می یابد.
- مصرف ویتامین آ بیش از حد مجاز می تواند منجر به ناهنجاری شدید در جنین گردد لذا از مصرف خود سرانه ویتامین ها در دوران بارداری باید اجتناب شود.
- خطر حاملگی در زنان در موارد زیر به علت افزایش احتمال عوارض مادر و جنین افزایش می یابد.
- حاملگی با سن بالای ۳۵ سال یا کمتر از ۲۰ سال و فاصله تولد کمتر از ۳سال و تعداد حاملگی ۴ بار و بیشتر
- زنان با قد کوتاهتر از ۱۴۵ سانتی متر
- چند قلویی
- سابقه هر یک از موارد مرده زایی ، سقط ، مول هیداتیفرم،زایمان زودرس و دیر رس ، تولد نوزاد با وزن بیشتر از ۴ کیلو گرم یا کمتر از ۲۵۰۰ گرم، زایمان سریع یا طولانی،بیماری ارثی و فامیلی در زن و شوهر یا فرزندان ، سزارین ، ناهنجاری های رحمی ،نمایش های غیر طبیعی جنین در زایمان های قبلی
- بیماری قلبی و عروقی ، کلیوی ، ریوی ، بیماری قند ( یک زن باردار لازم است قبل از اقدام به بارداری نسبت به کنترل قند خون خود اقدام نماید . قند خون بالا در زمان لقاح می تواند منجر به ناهنجاری تکاملی در جنین شده و بالا بودن قند خون در تمام مراحل بارداری در رشد جنین اختلال به وجود می آورد. ) ، تیروئید، فشار خون بالا ، بیماری های خونی و کم خونی ، صرع ، اختلالات حرکتی مانند فلج و در رفتگی استخوان لگن، بیماری های عفونی مانند سرخجه ، توکسو پلاسموز ، مالاریا ، سرطان
- گروه خون ار هاش منفی مادر و ار هاش مثبت شوهر در حاملگی دوم و به بعد در صورتی که در هر یک از زایمان های قبلی یا سقط و خونریزی حین بارداری اقدامات لازم ( تزریق آمپول رو گام ) انجام نشده باشد.
مطالب مرتبط :
- تستهای غربالگری زمان بارداری
- تست بدون استرس در بارداری
- تست استرس انقباضی در بارداری
- بیوفیزیکال پروفایل