ناباروری یکی از بحران های مهم زندگی است که زندگی زناشوئی را تحت تأثیر قرار می دهد و بطور تقریبی گفته می شود از هر ۱۰زوج یکی به ناباروری دچار می شود.
با توجه به مشکل زوج های نابارور شامل کاهش رضایت جنسی _ احساس انزوای اجتماعی _ حساسیت نسبت به نگرش جامعه _ ترس از پیامدهای مراحل تشخیص و درمان و ناامیدی از نتایج روش های درمانی _ مشکلات مربوط به فرزند خواندگی و گاهاً ازدواج مجدد، به منظور نتیجه بخش تر بودن درمان های پزشکی ناباروری، مشاوران مامائی با حضور مؤثر خود می توانند در مراحل مختلف قبل و حین و در صورت نیاز پس از درمان ناباروری ، خدمات درمانی و مشاوره ای خود را ارائه دهند.
تعریف ناباروری (Infertility)
از نظر متخصصان علوم ناباروری زوجی نابارور می باشند که اگر ۱۲ ماه پس از تصمیم جهت داشتن فرزند علیرغم انجام فعالیت جنسی طبیعی و بدون استفاده از روشهای پیشگیری، باردار نشوند. البته این تعریف مربوط به شرایطی می باشد که زن زیر ۳۵ سال سن دارد و این مدت برای زن بالای ۳۵ سال ۶ ماه می باشد. البته ناتوانی در نگه داشتن حاملگی جهت یک تولد زنده نیز ناباروری تلقی می شود. معمولاً، زوجهای جوان سالم در طی یک دوره تخمک گذاری (یکماه) ۲۰% شانس حاملگی دارند.
ناباروری اولیه و ناباروری ثانویه (Primary vs. Secondary infertility)
زوج هایی با ناباروری اولیه به بیمارانی اطلاق می شود که سابقه حاملگی ندارند ولی در مقابل بیماران با ناباروری ثانویه زوج هایی هستند که در گذشته باروری موفق داشته اند و ناباروری را پس از حاملگی های قبلی تجربه می نمایند.
میزان شیوع (Prevalence)
ناباروری علل مختلفی دارد و در بسیاری از بیماران, ناباروری ممکن است بیش از یک علت داشته باشد. ناباروری ممکن است به دلیل مشکلات مردان ، مشکلات زنان و یا اینکه توجیه مشخصی برای آن وجود نداشته باشد.
تخمین زده می شود از هر ۷ زوج یک زوج دارای مشکل ناباروری می باشد و این آمار در کشورهای مختلف تقریبا مشابه است و میزان توسعه یافتگی یک جامعه تفاوت چندانی در میزان آن ایجاد نمی کند.
۲۵-۴۰ % از ناباروری ها بدلیل مشکلات مربوط به ناباروری مردان گزارش شده است در حالی است که ناباروری های توجیه نشده علت ۱۰% از ناباروری ها می باشد. مشکلات ناباروری زنان ۵۰-۴۵ % از مشکلات را به خود اختصاص داده است. در ۱۰% موارد مشکل مربوط به زوجین میباشد.
علل ناباروری در زنان
۱) علل تخمدانی ۴۰-۳۰%
- PCOD یا سندرم تخمدان پلی کیستیک
- هیپوگنادیسم هیپرگنادوتروپیک یا نارسایی زودرس تخمدان
- هیپوگنادیسم هیپو گنادوتروپیک
- نارسایی فاز لوتئال
۲) اختلال در لوله های رحمی ۲۶%
در بعضی زنان، لوله های رحمی به طور کامل و یا ناقص بسته است. در نتیجه اسپرم به تخمک نمی رسد. بسته بودن لوله های رحمی می تواند به دلیل عفونت، آندومتریوز و یا چسبندگی هایی پس ازعمل جراحی باشد. همچنین ممکن است این لوله ها پس از یک حاملگی خارج رحمی بسته شوند. در کشورهای در حال توسعه نسبت به کشورهای توسه یافته به علت شیوع بیماری های عفونی دستگاه تولیدمثلی، میزان اختلال در لوله های رحمی بیشتر است. به طور کلی ۳۰% علل ناباروری زن ها مربوط به اختلال در لوله های رحمی است .
۳) آندومتریوز ۱۳%
آندومتریوز، حالتی است که در آن سنگفرش رحم (آندومتر) رشد می کند و از رحم هم فراتر می رود و لوله های رحمی را نیز می پوشاند و حتی آنها را می بندد و در عمل تخمک گذاری اختلال به وجودمی آورد. آندومتریوز علت ۱۳% موارد ناباروری است و حدود ۷۰% زنان دارای آندومتریوز، نابارور هستند.
۴) اختلالات رحمی ۱۵%
- سندرم اشرمن
- لیومیوم رحمی
- پولیپ رحمی
۵) مشکلات دستگاه ایمنی بدن
مشکلات مربوط به دستگاه ایمنی بدن و عوامل ایمونولوژیک نقش مهمی در ایجاد ناباروری دارند. تشخیص و درمان اینگونه بیماران مشکل است. در بعضی خانم ها، علیه اسپرم مرد ماده ای بنام آنتی بادی ترشح می شود که اسپرم ها را از بین می برد و یا آنها را غیرفعال می کند و یا حتی سبب سقط خود به خود در بعضی از بارداری ها می شود.
علل ناباروری در مردان
۱)اختلالات مربوط به اسپرم
به طور طبیعی، در بیضه مرد اسپرم تولید می شود و به هنگام انزال از وی خارج می شود. اگر در موارد زیر اختلالی باشد، شانس لقاح کم شده و مرد نابارور محسوب می شود.
- تعداد کم اسپرم ( الیگواسپرمیا )
- عدم وجود اسپرم ( ازواسپرمیا )
- عدم بلوغ اسپرم (پره مچوریتی)
- شکل غیرطبیعی اسپرم ( تراتواسپرمیا )
- عدم توانایی حرکت مناسب اسپرم ( استنواسپرمیا )
عواملی که بر تعداد، شکل، بلوغ و حرکت اسپرم تأثیر منفی دارند عبارتند از:
- بیماری های عفونی: بیماری های عفونی با شرایط التهابی نظیر بیماری اوریون سبب عفونت مجاری تناسلی یا التهاب و از بین رفتن بیضه ها در مرد می شوند. حدود ۲۵% مردانی که بعد از بلوغ دچار اوریون می شوند نابارور می شوند.
- اختلالات هورمونی سبب حدود ۵-۲% مشکلات ناباروری در مردان می شود. تولید نامناسب هورمون های FSH و LH بر تولید هورمون مردانگی یا تستوسترون و تولید اسپرم تأثیر دارند.
- مشکلات مربوط به دستگاه ایمنی بدن
- در بدن بعضی مردان علیه اسپرم خودشان ماده ای به نام آنتی بادی تولید می شود که سبب کاهش حرکت اسپرم یا به هم چسبیدن آنها می شود.
۲) ناهنجاری های مربوط به ساختمان بدن
- بسته بودن لوله های خروج اسپرم (دفران، اپیدیدیم) سبب ناباروری در مردان می شود . بسته شدن لوله های خروج اسپرم می تواند به علل مادرزادی، نقص ژنتیکی، عفونت ها یا التهاب های دستگاه ادراری – تناسلی باشد. البته جای جراحی های قبلی نیز می تواند این لوله ها را ببندند.
- واریکوسل: در این حالت رگهای درون کیسه بیضه متسع می شود و کیفیت اسپرم کاهش می یابد.
- عوامل دیگری نظیر ناتوانی جنسی و یا انزال زودرس نیز می تواند عامل ناباروری در مردان باشد
علل ناباروری ژنتیکی
علل ناباروری اعم از مشکلات هورمونی و چاقی تا غیر طبیعی بودن سلول های جنسی (تخمک و اسپرم) همگی می تواند به نوعی تحت تاثیر عوامل ژنتیکی باشد. برای مثال استعداد چاقی، ابتلا به عفونت و حتی لزوم انجام یک جراحی که به ناباروری می انجامد همگی هر چند کوچک می توانند به عوامل ژنتیکی مربوط باشند. امروزه مطالعات بر روی ژنهای خاص در انسان و مدل های آزمایشگاهی تا حدودی تاثیر عوامل ژنتیکی بر ناباروری را آشکار ساخته اند.
بعضی از عوامل ژنتیکی بر ناباروری مردان تاثیر می گذارند، در حالی که بعضی عوامل دیگر بر روی هر دو جنس و یا فقط بر روی زنان تاثیر گذارند. برای مثال جابجایی های کروموزومی می تواند بر روی مردان و زنان تاثیر بگذارد اما سندروم کلاین فلتر که در آن ترکیب کروموزوم های جنسی به صورت XXY در می آید تنها مختص مردان است و سندروم ترنر که در آن بیمار فقط دارای کروموزوم جنسی X است تنها مختص زنان است.
عوامل ناشناخته
گاه ممکن است پس از یک معاینه دقیق پزشکی، زن و شوهر کاملا سالم تشخیص داده شوند ولی به علل ناشناخته بارور نشوند. اگرچه معمولا بعد از دو سال تعداد زیادی از این زوج ها بچه دار می شوند، اما تعدادی از آنها حتی بعد از گذشت سه سال بدون استفاده از روش های پیشگیری بچه دار نمی شوند، در این صورت باید تحت درمان قرار بگیرند.